Firma Bergerode

Overzicht bruinkoolgroeven van firma Bergerode, Brunssum (Google Maps)

Algemeen Handelsblad 24-06-1908

n de regio Brunssum bevonden zich meerdere dagbouw afgravingen. Naast bruinkool werd hier ook zand, grind en klei gedolven. Het hoogtepunt van de bruinkolenwinning lag in de jaren 50 van de 20e eeuw. Een belangrijke ontwikkeling van de bruinkolenwinning in Brunssum was de snel gestegen nationale behoefte aan primaire energiebronnen op grond van de teruggelopen import uit Engeland en Duitsland. In 1911 werd de N.V. Bergerode, Maatschappij tot Exploitatie van Mineralen in Brunssum opgericht. De N.V. Maatschappij tot Exploitatie van Bruinkolenvelden "Carisborg" was in Heerlerheide actief en was de belangrijkste firma op het gebied van de Nederlandse bruinkolenwinning. Deze werd op 22 september 1917 opgericht.

Arbeiders in groeve Brunahilde II (Foto: Gemeentearchief Brunssum)

Het Vijverpark in het centrum van Brunssum is een overblijfsel van de voormalige dagbouw van de bruinkoolconcessie Brunahilde II die door de firma Bergerode geëxploiteerd werd.

Zoals uit dit artikel (hiervoven) blijkt, exploiteerde de N.V. Bergerode de groeve "Carisborg II" (Groeve Blankevoort) in Heerlerheide, in opdracht van N.V. Maatschappij tot Exploitatie van Bruinkolenvelden "Carisborg".

Zie hierover ook het artikel dat Dhr. Beaujean in 1955 schreef. Klik hier om dit artikel te lezen.

Concessiepaaltje Brunahilde I (©: Ron Slangen)

In het vijverpark in Brunssum, de voormalige bruinkoolgroeve Brunahilde II, staat nog een concessiepaaltje van de nooit ontgonnen bruinkoolgroeve Brunahilde I nabij het schuttersveld. Ook bestaat er nog een concessiepaaltje van de ontgonnen bruinkoolgroeve Brunahilde II.

Concessiepaaltje Brunahilde II (©: Ron Slangen)

Firma Jaartsveld in groeve "Energie" (©: Ron Slangen)

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam in verband met de nieuwe brandstofschaarste, bruinkool weer in de belangstelling. In 1942 kwam de groeve "Energie" weer in bedrijf. De exploitatie werd door de N.V. Bergerode verpacht aan Hub Jaartsveld Wegenbouwbedrijf te Silvolde. In 1943 werd bijna 180.000 ton bruinkool gedolven, waarna de productie geleidelijk terugliep, om vervolgens in 1949 te worden stopgezet. In 1953 werd de put, met een oppervlakte van 55.000 vierkante meter, in gebruik genomen als slikbassin voor de kolenwasserij van de nabij gelegen Staatsmijn Hendrik.


   Klik hier voor foto's van firma Jaartsveld in groeve "Energie" (volgt...)

Hier werd direct onder het aardoppervlak een bruinkoollaag afgegraven. Na het stilleggen van de afgraving vulde het gat zich met water. De vijver die hierdoor ontstond is nu het middelpunt van het Vijverpark. Ook in het oosten, nabij de wijk Schuttersveld, werd bruinkool aangetroffen in de concessie Brunahilde I, maar deze is nooit tot ontginning gebracht. De Koffiepoel op de Brunssummerheide is ook het restant van een bruinkoolontginning, namelijk de concessie Energie van de firma Bergerode.

Brunahilde II

In 1908 ontdekte men dat in Brunssum, en speciaal in de Brunssummerheide, massaal bruinkool in de grond zat. De plaatselijke bevolking wist echter al langer dat direct onder de zanderige bovenlaag bruinkool zat en er werd dan ook al vóór 1908 op kleine schaal bruinkool gedolven. Kort voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914 - 1918) werd op grote schaal begonnen met de exploitatie daarvan door de maatschappij Bergerode, bestaande uit de firma's Energie, Brunahilde en Carisborg 2.

Bruinkoolgroeve Energie, nu visvijver de Koffiepoel (Foto: 2014) (©: Ron Slangen)

Door de firma Bergerode werden in deze contreien miljoenen tonnen bruinkool ontgonnen. Bruinkoolgroeve Brunahilde 2 lag in het centrum van Brunssum. Hier werd bruinkool gewonnen van december 1918 t/m augustus 1919. In 1919 liep de groeve onder water, maar de groeve was toen reeds nagenoeg uitgeput. In totaal leverde zij 406.000 ton bruinkool. In die tijd werkten reeds ruim tweeduizend arbeiders bij de firma Bergerode.

Behalve in het centrum van Brunssum werd er ook nog op grote schaal in de Brunssummerheide, nabij de Ouverberg, bruinkool gedolven. Na 1920, toen de mijnbouw in volle gang kwam, stond het delven van bruinkool op een laag pitje, daar er nauwelijks nog vraag naar was. Pas tijdens de Tweede Wereldoorlog werd door de NV Energie, onder leiding van de familie Jaarsveld uit Silvolde, de delving weer opgepakt. Dat gebeurde op de plek waar later zwembad De Zeekoelen zou worden gebouwd. Na de Tweede Wereldoorlog was de delving niet meer lonend en werden de werkzaamheden voorgoed gestaakt.

Jacob Schipper, ooit woonachtig aan de Keizerstraat 17 te Brunssum, was ooggetuige van het onderlopen van de bruinkoolgroeve in het centrum. Hij schreef in 1988 het volgende:

"Als jongen van een jaar of 6 gingen wij, d.w.z. dat wij met meerdere jongens waren, des morgens omstreeks 8.30 uur naar school. Onze school bevond zich destijds aan de Kerkstraat waar nu V&D staat. De meeste jongens kwamen van de Ouverberg. Ik moest nog een eindje verder lopen. Mijn ouders hadden een boerderij achter de kerk van de Langeberg. Deze is later afgebroken. Als wij 's morgens naar school gingen, liepen wij altijd dezelfde weg, want straten zoals nu bestonden toen nog niet. 's Morgens en 's avonds gingen wij door een weggetje, dat nu de Doorvaartstraat is. Na schooltijd gingen wij dikwijls naar de bruinkoolgroeve kijken. Deze groeve was toen minstens 20 meter diep. Aanvankelijk werkten er zeker 20 mannen. Ze hakten met een pikhouweel de bruinkool los en schepten de kool in ijzeren wagentjes. Deze wagentjes, die op smalspoor liepen, werden vervolgens met een handlier langs de schuine hellingen naar boven getrokken. De lier werd bediend door 2 personen. Ze moesten met ieder een zwengel de wagentjes naar boven trekken. Later ging alles meer met machines. Vandaar ging de bruinkool vaak nog per paard en kar naar brikettenfabriek Carisborg in de Passart. Aldaar werd de bruinkool gemalen en gebakken tot briketten. Deze briketten werden verkocht voor de huisbrand kachels. Op een morgen toen wij weer op weg waren naar de school, hoorden wij bij aankomst ter hoogte van de bruinkoolput een hels geschreeuw van de mannen, die aldaar werkten. Wij gingen er poolshoogte nemen. We zagen toen, dat er een paar meter water in de groeve stond. Het water steeg zeer snel. De wagons waren al verdwenen. Het moesten er zo'n 10 á 12 stuks zijn. Die staan of liggen er nog steeds, want eruit halen was niet meer mogelijk. Een houten schaftkeet dreef aan de oppervlakte. Men heeft van gemeentezijde hier en daar veranderingen aangebracht en zo is de bruinkoolput een der mooiste vijvers geworden". Bron: www.brunssum.nl

Limburgsch Dagblad 18-05-1925

Het vijverpark (Foto: Gemeente Brunssum)

Het lozen van afvalwater

Uit het artikel hiernaast van het Limburgs Dagblad van 18 mei 1925 blijkt dat de vijver van het huidige Schutterspark, alsook de vijver gelegen in de Brunssummerheide dienst deden als bekken (slikvijver) voor het afvalwater, afkomstig van de Staatsmijn Hendrik.